Μπορούμε να αλλάξουμε το μυαλό μας; Να δούμε τον κόσμο από άλλη οπτική; Το κλειδί βρίσκεται στα μικρά φωτεινά σήματα των εμπειριών που μαζεύουμε στο δρόμο μας. Μοιάζουν με μικρούς φάρους που δείχνουν στον εγκέφαλο την πορεία προς τη συναισθηματική ολοκλήρωση και την επιτυχία.
Κείμενο: Μαρία Παπαθανασίου, φωτογράφιση: Κώστας Αυγούλης
Γιατί επιμένουμε να διαλέγουμε αυτό τον τύπο άντρα που πάντα μας αφήνει στα κρύα του λουτρού; Γιατί αποφεύγουμε τις μπλούζες με έντονα prints και καταλήγουμε στην ίδια βαρετή μονόχρωμη επιλογή; Μπορούμε να εξελίξουμε τον τρόπο που σκεφτόμαστε, τις συνήθειες, τον ίδιο μας τον εαυτό;
Νευροπλαστικότητα: Η... τέχνη της μεταμόρφωσης
«Μόλις καταλάβουμε πώς λειτουργεί ο εγκέφαλός μας, μπορούμε να ξεπεράσουμε τα όριά μας. Όταν κόψουμε τη συνήθεια... να είμαστε ο εαυτός μας, τότε ανοίγουμε το δρόμο σε ένα νέο κόσμο όπου όλα μπορούν να συμβούν. Η συνείδηση είναι το μόνο στοιχείο που μας δείχνει πως είμαστε σε θέση να αλλάξουμε το μυαλό μας.
Όταν έχουμε την προσοχή στραμμένη σε κάτι, όταν έχουμε πλήρη επίγνωση των ικανοτήτων μας, των πράξεών μας, τότε μπορούμε να παρέμβουμε στη λειτουργία του εγκεφάλου, να ανεβούμε επίπεδο και να περάσουμε στην επόμενη πίστα» υποστηρίζει ο νευροεπιστήμονας Τζο Ντισπέντζα στο βιβλίο Evolve your Brain: The Science of Changing your Mind (Εξελίξτε τον εγκέφαλό σας: Η επιστήμη της μεταμόρφωσης του μυαλού, εκδ. Health Communications Inc).Σύμφωνα με τον ίδιο, οι περισσότεροι δεν είμαστε καλοί παρατηρητές του εαυτού μας. Δεν μπορούμε να δούμε την προφανή σχέση μεταξύ συμπεριφοράς, υγείας, διάθεσης και πρέπει να ζήσουμε ένα μεγάλο γεγονός που θα μας αλλάξει τη ζωή. Τότε μόνο στρέφουμε την προσοχή στις ανάγκες, τα θέλω μας, σε όσα μας συγκινούν.
Για τον επιστήμονα, αυτό το σοκ ήρθε ύστερα από ένα σοβαρό ατύχημα που είχε σε έναν αγώνα τριάθλου, το οποίο του προκάλεσε σοβαρά κατάγματα στη σπονδυλική στήλη. Οι γιατροί τού σύστησαν χειρουργική επέμβαση, η οποία ωστόσο δεν θα τον βοηθούσε 100%, και τον ενημέρωσαν ότι για το υπόλοιπο της ζωής του θα είχε κινητικά προβλήματα. Τότε ήταν που αποφάσισε να πάρει την υγεία του στα χέρια του χρησιμοποιώντας τις γνώσεις του στη χειροπρακτική, τη γιόγκα και τις πολεμικές τέχνες. Τελικά όχι μόνο δεν έκανε την επέμβαση, αλλά ανάρρωσε πλήρως.
Ενθαρρυμένος από την επιτυχία του, ο Τζο Ντισπέντζα συνέχισε να ερευνά κι άλλες περιπτώσεις μη συμβατικών θεραπειών. Με τον οδηγό Evolve your Brain θέλησε να δώσει στους αναγνώστες να καταλάβουν πως αν ανακαλύψουν το σωστό συνδυασμό εγκεφάλου-νόησης/σκέψης μπορούν να επινοήσουν από την αρχή τον εαυτό τους.
Αυτόματος πιλότος
Στον αθλητισμό υπάρχουν άφθονα παραδείγματα που δείχνουν πως το σώμα μπορεί να μάθει από το μυαλό. Σκεφτείτε έναν αθλητή καταδύσεων. Ανεβαίνει στην πλατφόρμα ύψους δέκα μέτρων, επιχειρεί ελεύθερη πτώση δύο δευτερολέπτων με ακροβατικά και πέφτει στο νερό με το σώμα του σε ευθεία. Κι όμως, αν μπει στη διαδικασία να εξηγήσει πώς τα κάνει όλα αυτά, ο ίδιος θα πει ότι βάζει στην άκρη το μυαλό και αφήνει το σώμα να κάνει όλη τη δουλειά. Όπως έχει πει και ο αρχαίος Έλληνας φιλόσοφος Αριστοτέλης, «είμαστε αυτό που κάνουμε κατ΄ επανάληψη. Η τελειότητα δεν είναι πράξη, αλλά συνήθεια».
Πώς μπορούμε να πραγματοποιήσουμε αυτό το σημαντικό βήμα και να περάσουμε από τη σκέψη στην πράξη και στη διαμόρφωση ενός νέου χαρακτήρα; Ο Ντισπέντζα μάς προκαλεί να τολμήσουμε. Just do it, όπως είναι το σλόγκαν γνωστής αμερικανικής εταιρείας αθλητικών ειδών. «Δείτε το στόχο μπροστά σας. Όταν θα έχετε καταχωρίσει τις εμπειρίες σας σε ένα συρτάρι, θα ξέρετε ανά πάσα στιγμή ποιο φάκελο θα πρέπει να τραβήξετε. Τα πράγματα θα έρθουν από μόνα τους».
Οι τρεις εγκέφαλοι
Ο συγγραφέας μάς συστήνει τους τρεις εγκεφάλους μας: ο πρώτος περιλαμβάνει το στέλεχος, που ρυθμίζει τις ζωτικές μας λειτουργίες, όπως η αναπνοή και ο καρδιακός ρυθμός, καθώς και την παρεγκεφαλίτιδα, τμήμα υπεύθυνο για την ισορροπία, το συντονισμό, την ιδιοδεκτικότητα (αίσθηση της κίνησης και της θέσης του σώματος στο χώρο). Ο δεύτερος αποτελείται από το μεσεγκέφαλο, ο οποίος ελέγχει τη θερμοκρασία του σώματος, τα επίπεδα σακχάρου στο αίμα, τη χώνεψη, τα επίπεδα των ορμονών.
Τέλος ο τρίτος είναι ο νεοφλοιός, περιοχή που σχετίζεται με την επίγνωση και τη δημιουργικότητά μας. Είναι ο σκεπτόμενος εγκέφαλος που μας επιτρέπει να μαθαίνουμε και να θυμόμαστε εκείνα τα ερεθίσματα που δεχόμαστε από το περιβάλλον γύρω μας ώστε να μπορέσουμε να τα χρησιμοποιήσουμε καλύτερα και διαφορετικά στο μέλλον.
Ο εγκέφαλος συνολικά είναι υπεύθυνος για όλα όσα βλέπουμε, ακούμε, αισθανόμαστε, για τη δημιουργία κάθε κυττάρου στο σώμα μας, συμπεριλαμβανομένων των κυττάρων των μυών, των πνευμόνων, της καρδιάς. Ως εκ τούτου, το μυαλό μπορεί να τα ελέγξει όλα. Όχι μόνο τις σκέψεις, αλλά και τις σωματικές μας λειτουργίες. Ο Ντισπέντζα αναφέρει μια μελέτη στην οποία υπήρχαν τρεις ομάδες: η πρώτη είχε εντολή να κάνει ειδικές ασκήσεις με τα δάχτυλα, η δεύτερη καλούνταν να πλάθει στο μυαλό της αυτές τις ασκήσεις και η τρίτη να μην κάνει τίποτα. Με τον καιρό η πρώτη ομάδα είδε να αυξάνεται η δύναμη στα δάχτυλα σε σύγκριση με την τρίτη ομάδα, αλλά παραδόξως το ίδιο συνέβη και με τη δεύτερη, τα μέλη της οποίας κατάφεραν να βελτιώσουν την αντοχή και την ευλυγισία των μυών μόνο με τη σκέψη.
Όμως μπορούμε να αλλάξουμε; Να συνειδητοποιήσουμε πως είμαστε κάτι περισσότερο από συνάψεις νευρικών κυττάρων; Να ξεφύγουμε από την ατάκα, που όλοι έχουμε πει στη ζωή μας, «αυτή είμαι και δεν μπορώ να αλλάξω»;
Συλλέκτες εμπειριών
Συνήθως λέμε «η πείρα είναι ο καλύτερος δάσκαλος». Η φράση αυτή κρύβει μέσα της μία μεγάλη αλήθεια. Αν ο στόχος της μάθησης είναι η ικανότητα να θυμόμαστε την πληροφορία όσος χρόνος και να περάσει, τότε η εμπειρία (με την έννοια μίας σειράς επεισοδιακών αναμνήσεων που συνδέονται με γνώσεις τις οποίες ήδη έχουμε αφομοιώσει και αποθηκεύσει στο νεοφλοιό του εγκεφάλου) είναι εκείνη που πραγματικά μπορεί να εξελίξει τον τρόπο που σκεφτόμαστε. Με τον όρο «επεισοδιακή ανάμνηση» εννοούμε τα παθήματα που έχουν γίνει μαθήματα στη ζωή μας.
Πόσες φορές δεν σας έχει τύχει να ανακαλείτε στη μνήμη σας τη σκηνή από την πρώτη σας συνέντευξη για τη θέση που τόσο πολύ θέλατε και το κενό βλέμμα σας όταν ο υποψήφιος εργοδότης σάς έκανε μία χαλαρή ερώτηση σχετικά με το πώς περνάτε τον ελεύθερο χρόνο σας; Πάμε στοίχημα πως από εκείνη την αποφράδα ημέρα φροντίσατε να είστε προετοιμασμένη και για πιο προσωπικές ερωτήσεις; Την επόμενη φορά ήσασταν πανέτοιμη... Κι όμως, όποτε φέρνετε στο νου σας εκείνη τη σκηνή, αυτόματα ξαναζείτε όλα εκείνα τα συναισθήματα που νιώσατε τότε: αμηχανία, ντροπή, ένα μούδιασμα στα χέρια... Όταν συνειδητά ή ασυνείδητα ενεργοποιούμε τα νευρωνικά δίκτυα μιας εμπειρίας (ανάμνησης), τα κυκλώματα που πυροδοτούμε δημιουργούν τις αντίστοιχες χημικές διεργασίες στον εγκέφαλο.
Με τη σειρά τους αυτές οι ενώσεις εκπέμπουν το δικό τους σήμα στο σώμα. Όταν λοιπόν φέρνουμε στην οθόνη του μυαλού μας μια σκηνή που ζήσαμε στο παρελθόν, νιώθουμε την ίδια συγκίνηση που κατέκλυσε το σώμα μας εκείνη τη στιγμή. Οι επεισοδιακές αναμνήσεις ταξιδεύουν στο σώμα μας και ανασύρονται στην επιφάνεια της σκέψης μας ως συναισθήματα, τα οποία είναι πάντα συνδεδεμένα με τα βιώματά μας.
Υγιής σκέψη
Πώς η επανάληψη και η αναπαραγωγή των συναισθημάτων μπορούν να διαμορφώσουν ισχυρές αναμνήσεις; Ο δυνατός βοηθάει τον αδύναμο: Τα ισχυρά σήματα της αποθηκευμένης πληροφορίας έλκουν τα πιο αμυδρά. Το κλειδί, λοιπόν, είναι να ενεργοποιήσουμε τις κατάλληλες συνάψεις του εγκεφάλου ώστε να ενισχύσουμε τους νευρώνες που χρειάζονται βοήθεια.
Ας υποθέσουμε πως έχουμε πάει για κάμπινγκ με τη φίλη μας στο αγαπημένο μας νησί παίρνοντας μαζί το καινούριο μας αντίσκηνο. Ξαφνικά μας επιτίθεται ένα σμήνος από σφήκες. Αυτόματα, λοιπόν, θα συνδέσουμε τη δυνατή μας εμπειρία (τις σφήκες) με την αδύναμη (την εκδρομή) και θα αναθεωρήσουμε την κατάσταση την επόμενη φορά που θα αποφασίσουμε να κοιμηθούμε στο ύπαιθρο. Θα λάβουμε τα μέτρα μας ώστε να μη βρεθούμε μπροστά σε δυσάρεστες εκπλήξεις.
Πλήρης επίγνωση των αναμνήσεων: Ένας λόγος για τον οποίο οι βιωματικές μνήμες μένουν μαζί μας για μεγάλο χρονικό διάστημα (ανατρέχουμε σε εκείνες ξανά και ξανά) είναι ότι οι αισθήσεις μας εμπλέκονται έντονα στη δημιουργία τους. Σκεφτείτε ένα άτομο που εργαζόταν δύο χιλιόμετρα μακριά από τους Δίδυμους Πύργους την ημέρα της επίθεσης το 2001. Οι εικόνες εκείνες που είδε δεν θα ξεφτίσουν ποτέ από το μυαλό του, όσα χρόνια κι αν περάσουν. Από εκείνη την ημέρα αισθάνεται πανικό και φόβο κάθε φορά που ακούει κάποιον να καλεί σε βοήθεια ή τον ήχο ενός συναγερμού. Μπορούμε, λοιπόν, να πούμε πως οι εμπειρίες από το εξωτερικό περιβάλλον προκαλούν εσωτερικές αλλαγές στο μυαλό μας, επεμβαίνοντας στη χημεία του εγκεφάλου. Όσο πιο αναπάντεχη και ξαφνική είναι η εμπειρία, τόσο πιο δυνατό είναι το σήμα που δέχεται ο νους μας.
Χημικά θαύματα: Σίγουρα, αν δεν παίρναμε ικανοποίηση και χαρά από μια φιλική ή ερωτική σχέση, δεν θα προσπαθούσαμε να την κρατήσουμε. Και επειδή για όλα τα ευχάριστα συναισθήματα που μας κατακλύζουν υπεύθυνες είναι οι ορμόνες, το ματς παίζεται στο γήπεδο της χημείας. Κάθε φορά που υπάρχει δραστηριότητα στον κινητικό φλοιό (περιοχή που εμπλέκεται στο σχεδιασμό, τον έλεγχο και την εκτέλεση εκούσιων κινητικών λειτουργιών), πυροδοτούμε μια αλυσίδα νευρικών συνάψεων. Τότε οι νευρώνες του εγκεφάλου εκκρίνουν μία ουσία που επιταχύνει αυτή τη σύνδεση και η οποία λέγεται νευρικός αυξητικός παράγοντας (NGF).
Ο σχηματισμός νευρωνικών δικτύων: Δεν είναι εκπληκτικό κάθε φορά που μας συστήνουν ένα άτομο που μας τραβά το ενδιαφέρον να μην μπορούμε να το βγάλουμε από το μυαλό μας; Ο λόγος είναι απλός: σκεφτόμαστε ξανά και ξανά το διάλογο που είχαμε, το μέρος που τον γνωρίσαμε, τα πάντα γύρω μας, με αποτέλεσμα όλη αυτή η εμπειρία να γίνεται μια μακροχρόνια ανάμνηση... Αυτή είναι η διαδικασία της μάθησης. Όταν πατάμε συνέχεια replay τη σκηνή στην οθόνη του μυαλού, μοιραία συνδέουμε την εμπειρία με άλλες προηγούμενες και τις συγκρίνουμε μεταξύ τους. Είναι αναμενόμενο. Όλα τα ανθρώπινα όντα θυμούνται ώστε να επανεξετάζουν κάθε προηγούμενη συμπεριφορά τους.
Τα εξωτερικά ερεθίσματα οξύνουν τη σκέψη: Κάνουμε μεσημεριανό διάλειμμα από τη δουλειά. Καθόμαστε σε ένα παγκάκι και τρώμε ένα μήλο. Από μπροστά περνά ένας άντρας που μας θυμίζει τον πρώην: ίδιο βλέμμα, πιγούνι και ατίθασα μαλλιά. Ξαφνικά μεταφερόμαστε ένα χρόνο πριν, στο πάρτι της κολλητής μας, όταν τον τσακώσαμε να φιλάει μια άγνωστη. Και τότε μας κυριεύουν οι αρνητικές σκέψεις και συνειδητοποιούμε πως είμαστε μόνες, χωρίς παρέα, χωρίς σχέση. Πώς μία συνήθεια ρουτίνας κατέληξε τόσο άδοξα; Η φωτιά ξεκίνησε από μία σπίθα. Με αναμνήσεις και σκέψεις μεταδόθηκε μέσω των συνάψεων για να καταλήξει σε μία συνειδητή διαπίστωση, μία σκέψη, ένα συμπέρασμα.
Ο κύκλος της αλλαγής
Οι κρίκοι της αλυσίδας είναι: γνώση, εμπειρία, συναίσθημα, κατανόηση, σοφία, εξέλιξη. Όταν εισπράττουμε καινούριες πληροφορίες, η συμπεριφορά μας αλλάζει, με αποτέλεσμα να προσθέτουμε νέα κεφάλαια στην ιστορία της ζωής μας. Κάθε μας σχέση, για παράδειγμα, είναι ακόμα μία σημαντική πληροφορία στο βιβλίο του έρωτα. Από τη στιγμή που τα συναισθήματα είναι το προϊόν που προκύπτει από τις εμπειρίες μας, τα αποτελέσματα κάθε πράξης μας παράγουν μία καινούρια εμπειρία με ένα νέο συναίσθημα.
Μία λάθος φράση του στυλ «Πού βλέπεις να πηγαίνει αυτή η σχέση;» την πιο ακατάλληλη στιγμή σάς έκανε να νιώσετε ευάλωτη. Την επόμενη φορά δεν κάνατε αυτή την ερώτηση αλλά (ακόμη χειρότερα) τον καλέσατε στο σπίτι για να τον γνωρίσουν οι δικοί σας. Το λεύκωμα της ζωής σας γεμίζει από λάθη ή μάλλον εμπειρίες, από τις οποίες διδάσκεστε... Κάθε λάθος και μία διόρθωση με κόκκινο στιλό. Ώσπου στην τελευταία σελίδα καταφέρατε να παραδώσετε την εργασία σας χωρίς ούτε ένα ψεγάδι. Και βρήκατε τον τέλειο σύντροφο για εσάς...
Όπως τονίζει ο Ντισπέντζα, «η σοφία είναι η συνειδητή κατανόηση του μηχανισμού δημιουργίας εμπειριών, όλα όσα μαθαίνουμε από τα λάθη μας, αφού έχουμε ξεδιαλύνει τα αίτια τα οποία προκάλεσαν κάποιο φιάσκο. Η εξέλιξη προκύπτει από τη σοφία, η οποία με τη σειρά της προέρχεται από την κατανόηση των συναισθημάτων που έχουμε φτιάξει βασιζόμενοι σε όσα έχουμε μάθει, πράξει και βιώσει». Αν, λοιπόν, η λογική φιλτράρεται μέσα από τα συγκοινωνούντα δοχεία των συναισθημάτων, τότε μήπως το μυστικό είναι να δοκιμάζουμε από το μεγάλο τραπέζι της ζωής όσες περισσότερες γεύσεις μπορούμε; Για τον Ντισπέντζα, η απάντηση στα παραπάνω είναι σίγουρα «ναι».
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου